Krzyż Siedemdziesięciolecia Powstania Styczniowego; 1933 r.; żelazo, srebro, emalia

Odznaka w formie krzyża równoramiennego o wymiarach 43 x 43 mm. Ramiona pokryte czarną emalią, na nich daty: „1863” (ramię górne), „22-I” (dolne), „19” (lewe) i „33” (prawe). W środku krzyża trójdzielna okrągła tarcza w obramowaniu, o średnicy 28 mm, na której pod koroną herby Polski, Litwy i Rusi. Na odwrocie również okrągła tarcza o takich samych wymiarach, w obramowaniu, na której wybita cyfra nadania „XXVII”. Wstążka szerokości 37 mm, koloru wrzosowego.

Krzyż Siedemdziesięciolecia Powstania Styczniowego wybito w 1933 r. (rocznica ta była szczególnie uroczyście obchodzona w całym kraju). Inicjatorem odznaczenia był Komitet Obywatelski Obchodu 70-lecia powstania styczniowego w Warszawie. Wykorzystano projekt autorstwa Józefa Świrysz-Ryszkiewicza. Na Krzyżu umieszczono datę ogłoszenia powstania oraz datę rocznicy tego wydarzenia. Herby Polski (Orzeł), Litwy (Pogoń) i Rusi (Archanioł Michał) na jednej tarczy symbolizowały złączenie we wspólnej walce trzech narodów Rzeczypospolitej. Odznaczenie nadawane było jednorazowo przez Kapitułę na wniosek ogniw Stowarzyszenia Wzajemnej Pomocy Uczestnikom Powstania 1863/64 i Komitetu Obywatelskiego Obchodu 70-lecia powstania. Odznakę przyznawano nie tylko weteranom, lecz także osobom zgłoszonym przez weteranów, które służyły im pomocą i opieką. Krzyż noszono na lewej piersi po orderach i odznaczeniach państwowych. W 1933 r. nadano 258 Krzyży Pamiątkowych.

W okresie II Rzeczypospolitej pamięć o bohaterach powstania styczniowego była szczególnie kultywowana. Stąd zakrojone na szeroką skalę akcje poszukiwania zapomnianych mogił powstańczych oraz otaczanie opieką cmentarzy powstańczych (w czasie zaborów było to zabronione). Wkrótce po odzyskaniu niepodległości Sejm Ustawodawczy (2 sierpnia 1919 r.) przyznał wszystkim weteranom powstania prawo do emerytury i noszenia munduru Wojska Polskiego (emeryturę przyznano również wdowom po powstańcach). Od 1919 r. uczestnikom powstań narodowych zaczęto przyznawać stopnie oraz prawa oficerskie. Powstańcy styczniowi byli honorowymi gośćmi uroczystości narodowych. Na audiencjach przyjmowali ich najwyżsi dostojnicy państwowi. W okresie międzywojennym powstała również organizacja skupiająca żyjących uczestników powstania – Stowarzyszenie Weteranów (w 1919 r. żyło ok. 4500 weteranów powstania styczniowego, w 1923 r. już tylko 2012, w 1933 r. – 230, a w 1938 r. – 53 osoby). W 1933 r. Mennica Państwowa wybiła 10-złotową monetę z wizerunkiem Romualda Traugutta; w 1938 r. Poczta Polska wprowadziła do sprzedaży znaczek o nominale 2 zł, przedstawiający grupę powstańców z R. Trauguttem na czele. Przez cały okres międzywojenny bito odznaczenia i medale upamiętniające powstanie 1863-1864 r.

Obiekt prezentowany jest na wystawie stałej w sali Kolekcjonerskie pasje, wśród innych orderów, odznak i odzanczeń. 

Bibliografia:

- M. Kuraś, Kultywowanie tradycji powstania styczniowego i jego uczestników na Podlasiu w okresie międzywojennym (1918-1939), [w:] Radzyński Rocznik Humanistyczny, 2002 r., t. 2.

- Z. Puchalski, I. J. Wojciechowski, Ordery i odznaczenia polskie i ich kawalerowie, Warszawa 1987 r.