Świecznik szabatowy; Polska, XVIII w.; odlewanie, rytowanie; mosiądz

Świecznik czteroświecowy na kolistej, profilowanej stopie, zdobionej pasem rytowanego ornamentu roślinnego. Trzon tralkowy, zdobiony rytym ornamentem roślinnym i muszlowym. Nastawa płaska, ażurowa, skomponowana z wolut i wici roślinnych, wśród których w układzie antytetycznym dwa lwy. Na tułowiach lwów ryte napisy w języku hebrajskim – „להדלק נר” (Do zapalania \ świec) i „של שבת” (Na \ Szabat). Nastawę wieńczą cztery wazonowe tulejki z talerzykowatymi profitkami. Pośrodku między tulejkami figurka orła heraldycznego - jednogłowego, w koronie, z mieczem i berłem w szponach. W dolnej części nastawy, poprzecznie do niej, dwa uchwyty – na jednym z nich wygaszacz do świec.

Zapalenie świec oraz odmówienie krótkiej modlitwy nad światłem to obrzęd rozpoczynający cotygodniowy – Szabat, jedno z najważniejszych świąt judaizmu. Uroczystość ta, zwana także Szabasem, trwa od momentu zajścia Słońca w piątek do soboty wieczorem (w tradycji żydowskiej granicę dób wyznacza zajście Słońca). Wymienione czynności należały do obowiązków kobiety.

Obrzęd zapalania światła w Szabat miał miejsce już w czasach starożytnych. Wykorzystywane do tego celu były wówczas oliwne lampy. W średniowieczu (do końca XVIII w.) popularne były kilkuramienne lampy wiszące. W czasach nowożytnych, wraz z upowszechnianiem się świec, oliwne lampy zaczęto zastępować świecznikami. Ubożsi żydzi stawiali na stole najczęściej dwa 1-świecowe lichtarze (zwyczaj nakazywał zapalenie co najmniej dwóch świec), natomiast zamożne rodziny używały często wieloramiennych świeczników. W XVIII i XIX w. wykształcił się na ziemiach polskich charakterystyczny typ świecznika szbatowego. Zbudowany był z tralkowego trzonu i osadzonych na nim ażurowych ramion (zbliżonych kształtem do korony drzewa). W ażurową wić roślinną wkomponowywano często przedstawienia zwierząt, na których umieszczano napisy w języku hebrajskim czczące Szabat lub fragmenty modlitwy odmawianej przez kobietę. Ramiona zakończone były tulejkami usytuowanymi na jednym poziomie. Jeśli liczba tulejek była parzysta często umieszczano pomiędzy nimi orła heraldycznego, który pełnił jedynie funkcje zdobniczą.

Świecznik można obejrzeć na wystawie stałej w Sali portretowej. Pochodzi z kolekcji Jerzego Dunin-Borkowskiego, który nabył go w Warszawie w czasie II wojny światowej.

Bibliografia:

- Judaica w zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie, opr. E. Martyna, Warszawa 1993