orzelek_zwiazku_strzeleckiego

Orzełek strzelecki, oznaka na czapkę maciejówkę dla członków Związku Strzeleckiego, ok. 1914 r.

Orzeł mosiężny, cynowany o wymiarach 40x30 mm, bez korony na głowie. Skrzydła orła uniesione do góry, rozpostarte, złożone z 4 warstw piór. Szyja i tułów pokryte piórami. Nogi orła wsparte na tarczy amazonek. Wewnątrz tarczy amazonek, mała stylizowana tarcza amazonek z literą "S" pośrodku .Rogi tarczy zaokrąglone, zakończone rozetkami. Na otoku tarczy widocznych 15 gwoździ. Na stronie odwrotnej orła, w partii środkowej, przylutowany słupek z nakrętka do mocowania orła na czapce.

Józef Piłsudski jako komendant Związków Strzeleckich polecił w 1913 roku Czesławowi Jarnuszkiewiczowi,, przygotowanie projektu, który mógłby służyć jako ozdoba czapek strzeleckich.

Dlaczego Orzeł ten nie ma korony, tak naprawdę nie wiadomo. Być może zadecydowały republikańskie i antymonarchiczne postawy  projektantów  i samego Piłsudskiego.

Może zadecydował jednak przypadek. Jarnuszkiewicz zamówił odlew projektu u znanego grawera Czaplickiego w Krakowie. Wykonał on na podstawie rysunku  (orzeł w koronie wzorowany na orłach z czasów autonomii Kr. Kongresowego) Jarnuszkiewicza wstępny projekt w wosku, który został zaniesiony przez komendanta krakowskiego okręgu Związku Strzeleckiego, Mieczysława Trojanowskiego „Rysia” (pochodził z Krośniewic), do Piłsudskiego dla zatwierdzenia projektu. Okazało się, że w trakcie przenoszenia  od kruchego woskowego modelu odłamała się korona. Trojanowski, obawiając się gniewu Komendanta, nie powiedział mu o tym. Podobno Piłsudski w pośpiechu zatwierdził orła, nie wnikając w szczegóły, a może  jednakbyłemu socjaliście, republikaninowi z przekonań, właśnie orzeł bez korony się spodobał.

6 sierpnia 1914 r.,  z takimi orłami na czapkach, z krakowskich „Oleandrów” w kierunku zaboru rosyjskiego wyruszyła 1 Kompania Kadrowa.  Sam Piłsudski do końca życia nosił do munduru marszałkowskiego maciejówkę z orłem strzeleckim bez korony.

Bibliografia:

Z. Żygulski jun., H. Wielecki, Polski mundur wojskowy, Kraków 1985

H. Gawłowski, Polskie orły wojskowe, Kielce 1991

                               zab_mamuta

Ząb Mamuta – prawdopodobnie trzonowy (15 x 27 x 9 cm)

Ząb można oglądać na wystawie stałej, wśród innych eksponatów przyrodniczych oraz archeologicznych. Okaz należał wcześniej do dra Józefa Mniszka Tchórznickiego (1849-1910), ordynatora Szpitala Przemienienia Pańskiego na Pradze, dyrektora Instytutu Szczepienia Ospy w Warszawie. Ząb znaleziono w Bugu koło Kiełpińca w 1890 r.

Mamut Wielki (Mammuthus primigenius) – ssak z rodziny słoniowatych, pojawił się na Ziemi ok. 2 mln lat temu, wyginął w nie do końca wyjaśnionych okolicznościach ok. 8 tys. lat p.n.e. Ewolucja doskonale przystosowała Mamuta do mroźnego klimatu przedpola lądolodu, w jakim przyszło mu żyć. Zwierzę pokryte było rudobrunatnym lub czarnym futrem, długości 20–25 cm, pod którym znajdowała się krótsza, ale gęsta warstwa sierści. Pod skórą ukryta była 8-centymetrowa warstwa tłuszczu, stanowiącego dodatkowy element izolacyjny. Małe uszy zapobiegały odmrożeniom. Odżywiał się roślinnością występującą na rozległych wówczas stepach Europy, Azji i Ameryki Północnej – liśćmi i gałązkami leszczyn oraz grabów, pędami i gałązkami wierzby, olchy, brzozy oraz młodym igliwiem. W żołądkach zachowanych ciał Mamutów odnaleziono również szczątki turzycy, maciejki, żółtych maków alpejskich, gorzkich jaskrów i orchidei. Mamucie pożywienie zawierało bardzo często drobiny piasku, wobec tego natura wyposażyła zwierzę w odpowiednie uzębienie. Ząb Mamuta posiadał wysoką koronę przyrastającą od spodu w miarę zużywania. Dzięki temu na powierzchni żującej tworzył się rodzaj „tarki” z listewek twardego szkliwa. Po całkowitym starciu zęba na jego miejscu wyrastał nowy. Pokarm pobierany był do pyska za pomocą trąby, zakończonej nozdrzami. Za ruchy trąbą odpowiedzialnych było aż 15 tys. mięśni. Mamuty potrafiły przeżyć ponad 60 lat.

                                              solniczka_fraget

Solniczka; Fraget - Warszawa, pocz. XX w., metal srebrzony, szkło kryształowe; odlewanie, galwanizowanie

Solniczka w kształcie realistycznie oddanego "pływającego" łabędzia, z uniesionymi skrzydłami. Między skrzydłami umieszczony szklany pojemnik z falistą krawędzią. Sygn.: w owalu "FRAGET / N / PLAQUE", "3255" (nr modelu), orzeł dwugłowy.

Fabryka wyrobów platerowanych została założona przez sprowadzonego z Francji do Warszawy w 1824 r. Józefa Frageta. Lokalizacja fabryki, którą Józef prowadził przy współudziale brata Jana Alfonsa, w początkowym okresie działalności często ulegała zmianie. W 1844 r. przedsiębiorstwo przeniesiono do własnego budynku przy ul. Elektoralnej w Warszawie. Po śmierci Józefa fabryką zarządzał syn Julian Fraget, a następnie córka Juliana – Maria Antonina. Po zniszczeniach I wojny światowej fabryka rozwinęła prężą działalność, przerwaną wybuchem kolejnej wojny światowej, która poczyniła znaczne straty. Po 1945 r. fabrykę reaktywowano. W 1961 r. z połączenia fabryk Braci Henneberg i Józefa Frageta powstała Warszawska Fabryka Platerów Hefra.

Fabryka Józefa Frageta produkowała przede wszystkim wyroby platerowane (przedmioty wykonane z metali nieszlachetnych pokryte warstwą srebra), natomiast wyroby srebrne stanowiły znikomy procent produkcji. Wyroby trafiały przede wszystkim na rynek rosyjski; oprócz tego również na Bliski Wschód, do innych krajów europejskich, obu Ameryk. Produkty początkowo miały bardzo proste formy, z czasem wprowadzono bogatszą ornamentykę. Fraget oferował szeroki asortyment wyrobów platerowanych – od sztućców, poprzez różnego rodzaju naczynia, sprzęt oświetleniowy, artykuły toaletowe, kończąc na sprzęcie liturgicznym.

Solniczkę można oglądać na ekspozycji stałej, w sali Kolekcjonerskie pasje, wśród innych wyrobów platerowanych oraz srebrnych.

Bibliografia:

H. Lileyko, Srebra warszawskie, Warszawa 1979

Poradnik polskiego kolekcjonera, Kraków 2003

                                                          salonik_09

Olga Boznańska, Portret Adama Nowina–Boznańskiego, Berlin-Poczdam(?), 1900 r., tektura, olej

Półpostaciowy portret ojca artystki, inżyniera Adama Nowina–Boznańskiego (1836 - 1906). Postać pozbawiona wyrazistych linii została namalowana w charakterystyczny dla artystki sposób: stłumionym, matowym kolorytem o osobliwej fakturze, sprawiającej wrażenie mglistości powierzchni. Portret przedstawia starszego, skromnego mężczyznę, ubranego w brązowy surdut, białą koszulę z szarym szkicowo zaznaczonym krawatem. Postać naniesiona jest na tekturę barwnymi plamami farby, podobnie jaki i tło - w górnej części szare, przechodzące poprzez zieleń do odcieni brązowych.

Olga Boznańska (1865 Kraków – 1940 Paryż) – jest zaliczana do grona najwybitniejszych polskich malarek. Uczennica m.in. Kazimierza Pochwalskiego, Karla Kricheldorfa, Wilhelma Dürra. Debiutowała w 1886 r. w krakowskim Towarzystwie Przyjaciół Sztuk Pięknych. Od tego czasu bardzo wiele wystawiała, lecz za życia doczekała się tylko jednej wystawy indywidualnej (w 1931 r. w TPSP w Krakowie). W 1886 r. wyjechała do Monachium, gdzie utrzymywała żywe stosunki z tamtejszą polonią artystyczną (J. Brandt, A. Wierusz-Kowalski, W. Szymanowski), a w 1898 r. na stałe osiadła w Paryżu. Znana jest przede wszystkim jako portrecistka lecz malowała także pejzaże, kwiaty, martwe natury i wnętrza. Operowała chłodną, stonowaną kolorystyką, łagodząc kontury i rozjaśniając tło. Wypracowany przez artystkę własny styl malarski, łączący cechy impresjonizmu i ekspresjonizmu, zaczęto z czasem określać mianem intymizmu.

Bibliografia:

A. Lewicka-Morawska, M. Machowski, M. A. Rudzka, Słownik malarzy polskich. Od średniowiecza do modernizmu, Warszawa 1998, t. I.

Malarze polscy XIX i XX wieku, pod red. J. Rapickiej, Kraków 2004

                                                         bulawa

Buława hetmańska, 1965 r., srebro, masa plastyczna

Na przeciwległych krańcach czarnego trzonka wężyki generalskie ze srebrnej blachy, szer. 4 cm. Pośrodku umocowana dwoma nitami blacha z wygrawerowanym  napisem "Hetmanowi Kolekcjonerów\ Polskich\ Przyjaciele z Łodzi\ 25.IV.1965". Na spodzie trzonka ćwiek z wygrawerowanymi literami "KMK". Głowica o gruszkowatym kształcie, w cętki, objęta pięcioma wąsami wychodzącymi ze znajdującego się na szczycie głowicy pierścienia ze spłaszczoną kulą. Wąsy łączą się pod głowicą, która u podstawy łączy się z trzonkiem za pomocą kołnierza o wys. 2,5 cm. U góry kołnierza wycięcia na wąsy, brzegi między nacięciami wywinięte na zewnątrz. Kołnierz grawerowany.

Okolicznościową buławę Jerzy Dunin-Borkowski otrzymał od swych przyjaciół, a jednocześnie członków Klubu Miłośników Książki w Łodzi, w 1965 r. Do buławy dołączony został stosowny dyplom, w którym można przeczytać, iż „członkowie [wspomnianego wyżej Klubu] honorują buławą Jerzego Dunin-Borkowskiego Twórcę i Kustosza Muzeum Krośniewickiego w uznaniu Jego wybitnych zasług wokół Kolekcjonerstwa Pamiątek Polskich”. Dar ten sprawił, że z czasem Jerzego Dunin-Borkowskiego zaczęto określać mianem Hetmana Kolekcjonerów Polskich.

Buława należy do typu broni białej obuchowej. Znana była już w starożytności. Do Polski przybyła ze Wschodu. Używana była przede wszystkim w celach reprezentacyjnych – jako znak urzędu hetmańskiego i symbol wojskowej władzy hetmana. Buława najczęściej składa się z krótkiego metalowego trzonka i umocowanej na nim zdobionej metalowej głowicy o gruszkowatym lub kulistym kształcie.

Bibliografia:

- W. Kwaśniewicz, 1000 słów o broni białej i uzbrojeniu ochronnym, Warszawa 1981

                                                                       chata_za_wsia_j_i_kraszewski

Józef Ignacy Kraszewski, Chata za wsią, 1880 r., papier, ołówek

Drewniana wiejska chata kryta strzechą, w ścianie o zaznaczonym belkowaniu otwór okienny, na szczycie komin. Chata otoczona z lewej strony roślinnością, ponad nią korony drzew. Wśród roślinności fragmenty drewnianego ogrodzenia. W lewym dolnym rogu sygnatura autora i data.

Józef Ignacy Kraszewski (28 lipca 1812 r., Warszawa – 19 marca 1887 r., Genewa) – pisarz, publicysta i krytyk literacki, artysta plastyk, historyk, działacz społeczny i polityczny. Jest autorem ponad 200 powieści, poza tym wielu utworów poetyckich, dramatów, relacji z podróży, studiów i szkiców literackich. Malował widoki akwarelowe, rysował, tworzył grafiki (akwaforta). Jego niezwykle bogata i wszechstronna twórczość jest ewenementem w skali światowej. Początkowo studiował medycynę na Uniwersytecie Wileńskim, lecz po roku przeniósł się na literaturę. Za działalność niepodległościową został na kilka lat aresztowany i skazany na przymusowy pobyt w Wilnie. Po zwolnieniu z dozoru policyjnego w 1833 r. przeniósł się na Wołyń, gdzie zajął się uprawą roli. W 1838 r. ożenił się z Zofią Woroniczówną, bratanicą prymasa Jana Pawła Woronicza. W latach 50. XIX w. wraz z rodziną przeniósł się do Żytomierza, gdzie pełnił m.in. funkcje kuratora polskich szkół, dyrektora Teatru Żytomierskiego, prezesa Towarzystwa Dobroczynności. Po poróżnieniu się z miejscowym środowiskiem szlacheckim (propagował idee demokratyczne, piętnował system pańszczyźniany) wyjechał do Warszawy. Objął stanowisko redaktora Gazety Codziennej wydawanej przez Leopolda Kronenberga (jeden z przywódców „Białych” w powstaniu styczniowym). Na łamach czasopisma propagował idee pozytywistyczne w gospodarce i polityce społecznej. Mimo, iż był przeciwnikiem powstania, jako osoba kojarzona z postacią L. Kronenberga został zmuszony w styczniu 1863 r. do opuszczenia Warszawy. Osiadł w Dreźnie, skąd starał się organizować pomoc dla powstańców styczniowych. Kontynuował również działalność literacką – pod pseudonimem Bogdan Bolesławita. W Dreźnie powstały jedne z jego najsłynniejszych powieści – Hrabina Cosel, Stara Baśń. W latach 60. XIX w. podjął współpracę z lwowskim pismem „Hasło”, lecz na odległość, ponieważ nie otrzymał zezwolenia na pobyt w tym mieście. Planował osiedlić się w Galicji (w 1866 r. otrzymał obywatelstwo Krakowa, później również Austrii), lecz konserwatyzm wielu środowisk galicyjskich odstręczył go od tego zamiaru. Podejrzewany przez władze w Berlinie o szpiegostwo na rzecz Francji został skazany na 3,5-roczny pobyt w twierdzy magdeburskiej. Zmarł w Szwajcarii podczas kuracji zdrowotnej. Został pochowany w krypcie zasłużonych w kościele oo. Paulinów na Skałce w Krakowie.

Rysunek J. I. Kraszewskiego można oglądać w Saloniku. W sali Kolekcjonerskie pasje prezentowany jest inny rysunek tego autora pt. „Prządka” (1872 r.) oraz „Książka jubileuszowa dla uczczenia pięćdziesięciolecia działalności literackiej J. I. Kraszewskiego” wydana w 1880 r., z artykułami takich autorów jak: Eliza Orzeszkowa, Michał Bobrzyński czy Wojciech Gerson.

Bibliografia:

http://www.ignacy.kraszewski.pl

                                                           sala_portretowa_03

Warsztat Antoine`a Pesne`a, Portret Stanisława Leszczyńskiego, ok. 1736 r., płótno, olej

Zmniejszona do popiersia warsztatowa replika reprezentacyjnego portretu Stanisława Leszczyńskiego, namalowanego przez Antoine Pesne'a w 1736 r., znajdującego się w zbiorach zamku w Charlottenburgu. Obraz powstał w typowym stylu barokowego portretu majestatycznego. Na ciemnym tle jaśnieje blaskiem oblicze portretowanego o doskonale oddanej karnacji skóry. Twarz otoczona puklami długiej, białej peruki, spływającej na plecy modela, spiętej błękitną kokardą, pełna jest monarszego dostojeństwa, złagodzonego pewną „dobrodusznością” uzyskaną przez łagodny uśmiech karminowo zaznaczonych ust. Spod lekko uniesionych brwi spoglądają oczy o nieco smutnym wyrazie człowieka niepewnego swojej przyszłości. Na ramionach władca ma zarzucony płaszcz podbity gronostajami, utrzymany  w tonacji ciemnoniebieskiej, z wyszytym na lewym ramieniu Orderem Świętego Ducha i spięty diamentową klamrą. Na płaszczu wyhaftowane są dwa polskie orły. Pod płaszczem ukryty jest pancerz przepasany niebieską wstęgą orderową Orderu Świętego Ducha.

Antoine Pesne (1683 – 1757 r.), francuski malarz i rysownik okresu rokoka. Studiował w Rzymie, Neapolu i Wenecji; tworzył przede wszystkim w Berlinie. Był nadwornym malarzem królów pruskich. Znany głównie jako portrecista, lecz tworzył również sceny rodzajowe, mitologiczne, historyczne. Jest także autorem malowideł naściennych na zamkach Rheinberg, Charlottentburg i Sanssouci.

Styl Antoine`a Pesne`a rozpoznawalny jest przede wszystkim w sposobie „porcelanowego” kształtowania rysów i karnacji twarzy, w umiejętnym oddaniu wzroku modela skupionego na widzu, któremu towarzyszy charakterystyczny błysk jakby szklanych, a jednak bardzo żywych oczu oraz delikatnego uśmiechu.

Bibliografia:

- E. Łomnicka-Żakowska, Graficzne portrety Augusta II i Augusta III Wettinów w zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie, Warszawa 1997

- Stanisław Leszczyński, król Polski księciem Lotaryngii: wystawa w Zamku Królewskim w Warszawie : 25 kwietnia-10 lipca 2005 roku, Warszawa 2005

                                                        krzyz_siedemdziesieciolecia_powstania_styczniowego

Krzyż Siedemdziesięciolecia Powstania Styczniowego; 1933 r.; żelazo, srebro, emalia

Odznaka w formie krzyża równoramiennego o wymiarach 43 x 43 mm. Ramiona pokryte czarną emalią, na nich daty: „1863” (ramię górne), „22-I” (dolne), „19” (lewe) i „33” (prawe). W środku krzyża trójdzielna okrągła tarcza w obramowaniu, o średnicy 28 mm, na której pod koroną herby Polski, Litwy i Rusi. Na odwrocie również okrągła tarcza o takich samych wymiarach, w obramowaniu, na której wybita cyfra nadania „XXVII”. Wstążka szerokości 37 mm, koloru wrzosowego.

Krzyż Siedemdziesięciolecia Powstania Styczniowego wybito w 1933 r. (rocznica ta była szczególnie uroczyście obchodzona w całym kraju). Inicjatorem odznaczenia był Komitet Obywatelski Obchodu 70-lecia powstania styczniowego w Warszawie. Wykorzystano projekt autorstwa Józefa Świrysz-Ryszkiewicza. Na Krzyżu umieszczono datę ogłoszenia powstania oraz datę rocznicy tego wydarzenia. Herby Polski (Orzeł), Litwy (Pogoń) i Rusi (Archanioł Michał) na jednej tarczy symbolizowały złączenie we wspólnej walce trzech narodów Rzeczypospolitej. Odznaczenie nadawane było jednorazowo przez Kapitułę na wniosek ogniw Stowarzyszenia Wzajemnej Pomocy Uczestnikom Powstania 1863/64 i Komitetu Obywatelskiego Obchodu 70-lecia powstania. Odznakę przyznawano nie tylko weteranom, lecz także osobom zgłoszonym przez weteranów, które służyły im pomocą i opieką. Krzyż noszono na lewej piersi po orderach i odznaczeniach państwowych. W 1933 r. nadano 258 Krzyży Pamiątkowych.

W okresie II Rzeczypospolitej pamięć o bohaterach powstania styczniowego była szczególnie kultywowana. Stąd zakrojone na szeroką skalę akcje poszukiwania zapomnianych mogił powstańczych oraz otaczanie opieką cmentarzy powstańczych (w czasie zaborów było to zabronione). Wkrótce po odzyskaniu niepodległości Sejm Ustawodawczy (2 sierpnia 1919 r.) przyznał wszystkim weteranom powstania prawo do emerytury i noszenia munduru Wojska Polskiego (emeryturę przyznano również wdowom po powstańcach). Od 1919 r. uczestnikom powstań narodowych zaczęto przyznawać stopnie oraz prawa oficerskie. Powstańcy styczniowi byli honorowymi gośćmi uroczystości narodowych. Na audiencjach przyjmowali ich najwyżsi dostojnicy państwowi. W okresie międzywojennym powstała również organizacja skupiająca żyjących uczestników powstania – Stowarzyszenie Weteranów (w 1919 r. żyło ok. 4500 weteranów powstania styczniowego, w 1923 r. już tylko 2012, w 1933 r. – 230, a w 1938 r. – 53 osoby). W 1933 r. Mennica Państwowa wybiła 10-złotową monetę z wizerunkiem Romualda Traugutta; w 1938 r. Poczta Polska wprowadziła do sprzedaży znaczek o nominale 2 zł, przedstawiający grupę powstańców z R. Trauguttem na czele. Przez cały okres międzywojenny bito odznaczenia i medale upamiętniające powstanie 1863-1864 r.

Obiekt prezentowany jest na wystawie stałej w sali Kolekcjonerskie pasje, wśród innych orderów, odznak i odzanczeń. 

Bibliografia:

- M. Kuraś, Kultywowanie tradycji powstania styczniowego i jego uczestników na Podlasiu w okresie międzywojennym (1918-1939), [w:] Radzyński Rocznik Humanistyczny, 2002 r., t. 2.

- Z. Puchalski, I. J. Wojciechowski, Ordery i odznaczenia polskie i ich kawalerowie, Warszawa 1987 r.